Το έτος 1977 μια ομάδα από μέλη του Ορειβατικού Συλλόγου Αχαρνών,επιθυμώντας να συγκεντρώσει, να διαφυλάξει και να καταγράψει την ιστορία και τον πολιτισμό του Μενιδίου, ξεκίνησε τη συλλογή αντικειμένων καθημερινής χρήσης.
Σκοπός τους ήταν να αφενός να διατηρηθεί η ιστορική μνήμη από τη φθορά του χρόνου και αφετέρου να δημιουργηθεί μια συλλογή που να εκτίθεται και να είναι επισκέψιμη, μόνιμη παρακαταθήκη για τις μελλοντικές γενιές. Ήδη από τα σπάργανά της αυτή η συλλογή ήταν τόσο πλούσια που κατέστη επιτακτική η ανάγκη να δημιουργηθεί χωριστός και ανεξάρτητος φορέας διαχείρισής και ανάδειξής της. Έτσι δημιουργήθηκε η Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Αχαρνών το έτος 1981 με σκοπό, εκτός των άλλων, και τη λειτουργία μουσείου για τη φιλοξενία των συλλογών.
Οι πρωτεργάτες αυτής της προσπάθειας παρέδωσαν τα αντικείμενα στην ΙΛΕΑ η οποία στεγάστηκε έκτοτε, μέχρι και σήμερα, στο παλαιό Δημαρχείο της πόλης των Αχαρνών στην κεντρική πλατεία του Αγίου Βλασίου. Τον ίδιο χρόνο εγκαινιάστηκε σε λαμπρή τελετή το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Αχαρνών, από την Υπουργό Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη και τον τότε Υπουργό Εμπορικής Ναυτιλίας, τον συντοπίτη μας Ευστάθιο (Στάθη) Γιώτα. Στον καταστροφικό σεισμό του 1999 το κτίριο υπέστη ζημιές, ανεστάλη η λειτουργία του και τα αντικείμενα μεταφέρθηκαν και αποθηκεύτηκαν καταλλήλως.
Τον Οκτώβριο του 2011 το Μουσείο άνοιξε τις πόρτες του. Με συμβούλους την καθηγήτρια του Ε.Μ.Π. – Μουσειολόγο Σόνια Χαραλαμπίδου, τους Αρχιτέκτονες -Μουσειολόγους Μισέλ Ροσιέ, Κριστιάν Λασκαρίδη και την ομάδα τους, οργανώθηκε και λειτουργεί πλέον ένα από τα πιο σύγχρονα και άρτια Μουσεία της Αττικής γης.
Οι συλλογές του Μουσείου, εμπλουτισμένες κυρίως από δωρεές κατοίκων και αγορές, απαριθμούν πάνω από 25.000 αντικείμενα που αποτυπώνουν τη ζωή και τον χαρακτήρα των κατοίκων της περιοχής του Μενιδίου σε ένα θεματικό πανόραμα από την περίοδο της Τουρκοκρατίας έως τα μέσα του 20ου αιώνα. Ένα μέρος αυτών εκτίθεται στις αίθουσες, τηρώντας τα ευρωπαϊκά πρότυπα για τον κατάλληλο φωτισμό και την απαιτούμενη θερμοκρασία και υγρασία, για τη σωστή συντήρηση των εκθεμάτων, ακολουθώντας πάντα τη μουσειολογική μελέτη, ενώ παράλληλα σε οθόνες προβάλλονται σημαντικά ιστορικά έγγραφα και φωτογραφίες.
Συλλογές
Το Ιστορικό και λαογραφικό μουσείο των Αχαρνών έχει στην κατοχή του πάνω από 25.000 αντικείμενα. Μέσα σε αυτά καταλέγονται αγροτικά αντικείμενα, είδη οικιακής χρήσης, εκκλησιαστικά κειμήλια, φορεσιές, έγγραφα, γκραβούρες εποχής. Στα σημαντικά αποκτήματα των συλλογών μας, εντάσσονται και τα προσωπικά αντικείμενα του Αλέξανδρου Πάντου, ευεργέτη και ιδρυτή του Παντείου Πανεπιστημίου.
Στα αρχεία της υπάρχει ψηφιοποιημένο το σύνολο του φωτογραφικού υλικού, (περισσότερες από 14.000 φωτογραφίες), ψηφιοποιημένα παλαιά έγγραφα (περισσότερα από 15.000 έγγραφα) και βιντεοσκοπημένες συνεντεύξεις από επιφανείς συμπατριώτες με καταγεγραμμένες προφορικές μνήμες. Οι θησαυροί της ΙΛΕΑ τίθενται στη διάθεση επιστημόνων, συγγραφέων, φοιτητών για την παραγωγή ερευνών, αλλά και προπτυχιακών, μεταπτυχιακών και διδακτορικών εργασιών.
