Η ιστορία της πόλης της Ξάνθης σε ένα κτήριο κόσμημα
Ιδρύθηκε το 1975 από την Φιλοπρόοδη Ένωση Ξάνθης (ΦΕΞ) και στεγάζεται στο αρχοντικό Κουγιουμτζόγλου.
Το κτίριο, έκθεμα και το ίδιο, αποτελεί ιστορική μαρτυρία για την κοινωνική και οικονομική ζωή μιας πόλης που άκμασε στις αρχές του 20ου αιώνα. Βρίσκεται στη βορεινή πλευρά του λόφου, πάνω στον οποίο είναι κτισμένη η παλιά πόλη της Ξάνθης, λίγα μέτρα πιο κάτω από την πλατεία Μητροπόλεως του Τιμίου Προδρόμου. Το κτήριο αυτό καθεαυτό, χαρακτηρίζεται από την ορθογώνια κατασκευή του και είναι χωρισμένο σε δύο πανομοιότυπες κατοικίες. Κάθε μία έχει τη δική της ανεξάρτητη είσοδο, δύο ορόφους και ένα ημιυπόγειο και δίριχτη κατά μήκος του κτηρίου στέγη με κεραμίδια.
Οι μόνιμες συλλογές συντηρήθηκαν με την, κατά 80%, συνδρομή των ευεργετών. Σήμερα, φιλοξενούνται εδώ εκθέσεις που παρουσιάζουν στοιχεία από τον δημόσιο και ιδιωτικό βίο, την κοινωνική, οικονομική, θρησκευτική ζωή της πόλης και της υπαίθρου των αρχών του 20ου αιώνα.
Επικοινωνεί εκθέτοντας τις υλικές μαρτυρίες των ανθρώπων και του περιβάλλοντός του, που συνέβαλλαν στην διαμόρφωση της φυσιογνωμίας της περιοχής και έχει ως σκοπό τη συνεχή μελέτη αυτών, την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία των επισκεπτών.
Η μόνιμη έκθεση καλύπτει και τα τρία επίπεδα των κατοικιών όπου συνοπτικά συγκεντρώνονται:
- Αντικείμενα καθημερινής χρήσης, προερχόμενα από διαφορετικές κοινωνικές, θρησκευτικές και οικονομικές κοινωνικές ομάδες, τα περισσότερα καταγεγραμμένα και καλά διατηρημένα, ώστε να παρέχουν πληροφορίες στον επισκέπτη, τον ερευνητή, τον ιστορικό, κ.ά.
- Βιβλία και έγγραφα της οικογένειας Κουγιουμτζόγλου και άλλων οικογενειών και ατόμων της πόλης.
- Φωτογραφίες και κάρτες στις οποίες αποτυπώνεται η ταυτότητα της πόλης και της εποχής.
- Μια πλούσια συλλογή ενδυμασιών και κεντημάτων, πλεκτών και υφαντών υφασμάτων, και παραδοσιακές φορεσιές του χορευτικού εργαστηρίου της ΦΕΞ.
- Κοσμήματα και πολύτιμα αντικείμενα που περιγράφουν τους ανθρώπους και τον τρόπο ζωής τους στο τέλος του 19ου αιώνα.
- Πίνακες ζωγραφικής και άλλα αντικείμενα τέχνης νεότερα και σύγχρονα, δωρεές καλλιτεχνών που θέλησαν να στηρίξουν το έργο της ΦΕΞ.
Πιο συγκεκριμένα, στο ημιυπόγειο όπου βρισκόταν το κελάρι των κατοικιών, έχουν συγκεντρωθεί στη μία πλευρά αντικείμενα της αγροτικής ζωής που σχετίζονται με τις ασχολίες στους αγρούς και στο σπίτι. Στο άλλο μισό, η έκθεση αφορά στους επαγγελματίες της Ξάνθης στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αι., με σχεδόν ολοκληρωμένα καταστήματα και εργαστήρια κάποιων επαγγελμάτων.
Στο ισόγειο, εκτός από τους χώρους διοίκησης, προβολής και λειτουργίας εργαστηρίων και το πωλητήριο, παρουσιάζεται δραματοποιημένα η ζωή της αστικής τάξης της Ξάνθης τον 19ο αι., τάξη στην οποία ανήκε και η οικογένεια Κουγιουμτζόγλου. Οι χώροι είναι άλλωστε αυτοί στους οποίους κινούνταν και ζούσαν τα μέλη της οικογένειας: κουζίνα, τραππεζαρία, χωλ, σαλόνι, γραφείο, αίθουσα πιάνου.
Τέλος ο όροφος είναι το μόνο επίπεδο που δεν υπάρχει άμεση επικοινωνία των δύο κατοικιών. Στο ένα κτήριο, ο όροφος είναι αφιερωμένος στη λειτουργία του Πολιτιστικού Ραδιοφώνου της ΦΕΞ και κάποιων εργαστηρίων. Στη δεύτερη κατοικία, έχει αναπαρασταθεί μία κρεβατοκάματα, ένα παιδικό δωμάτιο όπου συγκεντρώθηκε και πλούσιο σχολικό υλικό, η αίθουσα των γραμματοσήμων και το γραφείο Κατίνας Βέικου-Σεραμέτη. Εδώ βρίσκεται και ο χώρος για τις Περιοδικές εκθέσεις, με μία διαφορετική έκθεση νέων καλλιτεχνών κάθε μήνα.
Βγαίνοντας από το κυρίως κτήριο στην πίσω αυλή, μπορούμε να δούμε τα δύο χαμάμ, ανδρικό και γυναικείο, που διατηρούν την αρχική τους μορφή μέχρι σήμερα.
Παράλληλα, λειτουργούν εργαστήρια και εκπαιδευτικά προγράμματα που δίνουν το στίγμα της νέας δημιουργίας στην πόλη. Σε συνεργασία με την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση του νομού Ξάνθηςσχεδίασε εκπαιδευτικά προγράμματα με τίτλο «μια φορά κι έναν καιρό στην πόλη του καπνού».
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει:
- Γνωριμία με την ιστορία του τόπου μου
- Μια μέρα σ’ ένα αρχοντικό στις αρχές του 20ου αιώνα στην Ξάνθη
- Γνωριμία με παραδοσιακά επαγγέλματα
- Καθ’μερινές και σκόλες – η ζωή στο χωριό
- Φορεσιές του τόπου μου
- Περιδιαβαίνοντας τα σοκάκια της παλιάς πόλης
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει ακόμη προβολές ντοκιμαντέρ για τα παραδοσιακά επαγγέλματα καθώς και animation σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Κινουμένων Σχεδίων. Επίσης περιοδικές εκθέσεις και διάφορα happenings.
