Το Ινστιτούτο Ιστορίας Εμπορικής Ναυτιλίας (Ι.Ι.Ε.Ν.) λειτουργεί ως αυτοτελής Υπηρεσία του Υπουργείου Ναυτιλίας και Αιγαίου, σύμφωνα με τα οριζόμενα στην αριθμ. 411811/20/93 (ΦΕΚ Β΄ 468/29.6.93) απόφαση του τέως κ. Υπουργού Εμπορικής Ναυτιλίας και διοικείται από Διοικητικό Συμβούλιο το οποίο είναι αρμόδιο για όλα τα θέματα που αφορούν στις δραστηριότητες του Ινστιτούτου.
Σκοπός του Ινστιτούτου είναι η έρευνα και η μελέτη της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας, η συλλογή συντήρηση και έκθεση κειμηλίων Ιστορικού ενδιαφέροντος και η προσέλκυση νέων στο ναυτικό επάγγελμα.
Η ιστορία του Μουσείου Εμπορικής Ναυτιλίας (Μ.Ε.Ν.) ξεκινάει το 1982, όταν η αείμνηστη Μελίνα Μερκούρη είχε την ιδέα να συγκεντρωθούν, για λίγες ημέρες στο νησί της Ύδρας, άνθρωποι των τεχνών και του πολιτισμού από όλα τα κράτη της Μεσογείου, προκειμένου να παρακολουθήσουν εκδήλωση με θέμα: “Η Μεσόγειος του Χθες και του Σήμερα”. Η επίσκεψή της στη Ναυτική Σχολή της Ύδρας υπήρξε αφορμή, ώστε μια μικρή ομάδα Λιμενικών να συλλάβει την ιδέα ίδρυσης του Μουσείου.
Το υλικό από την εκδήλωση αυτή, μεταφέρθηκε, με τη σύμφωνη γνώμη του Υπουργείου Πολιτισμού, στον Πειραιά και συγκεκριμένα στη Σχολή Λιμενοφυλάκων, προκειμένου να διαφυλαχθεί. Από τότε άρχισε σταδιακά η συγκέντρωση και συντήρηση εκθεμάτων ώστε κάποια στιγμή να δημιουργηθεί ένα Μουσείο Εμπορικής Ναυτιλίας. Το Μουσείο Εμπορικής Ναυτιλίας (Μ.Ε.Ν), όπως ονομαζόταν πριν, απέκτησε την νομική του υπόσταση το 1991 και λειτούργησε στην Σχολή Λ/Φ μέχρι το 1993. Με το νόμο 2638/98 (ΦΕΚ 204 Α΄) μετατράπηκε σε Ινστιτούτο Ιστορίας Εμπορικής Ναυτιλίας (Ι.Ι.Ε.Ν.).
Το Ινστιτούτο έχει συμμετάσχει από τη σύστασή του έως τις μέρες μας, σε πολλές και σημαντικές εκθέσεις. Η φύση των εκθεμάτων του αλλά και οι γνώσεις του προσωπικού του, σε θέματα ξενάγησης και σχεδιασμού-οργάνωσης εκθεσιακών χώρων αποτέλεσαν τους παράγοντες που εξασφάλισαν την επιτυχημένη παρουσία του Ι.Ι.Ε.Ν., στις εκδηλώσεις όπου συμμετείχε. Αναλυτικότερα, έχει λάβει μέρος ανελλιπώς σε όλες τις Ναυτικές Εβδομάδες από το 1990. Συγκεκριμένα :
• Το 1990 στα Ιωάννινα
• Το 1992 στην Ξάνθη
• Το 1994 στην Καστοριά
• Το 1996 στην Κομοτηνή
• Το 1998 στη Φλώρινα
• Το 2000 στην Αλεξανδρούπολη
• Το 2002 στην Καβάλα
• Το 2006 στα Ιωάννινα
Επίσης, έχει λάβει μέρος σε όλες τις εκθέσεις των «ΠΟΣΕΙΔΩΝΙΩΝ» από το 1988, και τα τελευταία χρόνια, στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης. Το Ινστιτούτο συμμετείχε στην Έκθεση «Οι κίνδυνοι της θάλασσας» που πραγματοποιήθηκε το 1997 στη Θεσσαλονίκη στα πλαίσια των εορταστικών εκδηλώσεων «Θεσσαλονίκη- πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης» , στην έκθεση «ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ» το 2000 καθώς και στις εορταστικές εκδηλώσεις της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου το 2004. Τέλος, έχει λάβει μέρος στην έκθεση της Σεβίλλης το 1992 για τον εορτασμό των πεντακοσίων χρόνων από την ανακάλυψη της Αμερικής.
Το όνειρο των ανθρώπων που ασχολήθηκαν με το ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ έγινε πραγματικότητα το 2007, όταν βρέθηκε επιτέλους χώρος για τη στέγαση και τη λειτουργία του. Ο χώρος επί της Γρηγορίου Λαμπράκη 154, είναι ιστορικός καθόσον αποτελούσε την Αίθουσα Εξετάσεων Ναυτικών και Αίθουσα Εκδηλώσεων Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας’
Το Ινστιτούτο Ιστορίας Εμπορικής Ναυτιλίας στελεχώνεται από στρατιωτικό προσωπικό του Λιμενικού Σώματος.
Τα εκθέματα του μουσείου αποτελούνται από μοναδικά ομοιώματα πλοίων (από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα), ναυτικά όργανα, ζωγραφικούς πίνακες, λιθογραφίες, αγιογραφίες, ιστορικά κειμήλια κ.α.
Στον μουσειακό χώρο του ΙΙΕΝ, ο επισκέπτης θα ταξιδέψει μέσα στο χρόνο και θα γνωρίσει το πλήρες φάσμα της εξέλιξης της εμπορικής ναυτιλίας, μέσω των διαφόρων ενοτήτων εκθεμάτων. Στην ενότητα του Λιμενικού Σώματος, άρρηκτα συνδεδεμένου με την Εμπορική μας Ναυτιλία, παρουσιάζεται για πρώτη φορά πλούσιο υλικό, που αφορά την ιστορία και την πολυσήμαντη και πολύπλευρη δράση του. Σημαντική δραστηριότητα του Ινστιτούτου αποτελούν οι οργανωμένες επισκέψεις και ξεναγήσεις σχολείων, στην διάρκεια των οποίων οι μαθητές μυούνται στη ναυτική ιστορία των προγόνων τους και δέχονται τα ερεθίσματα για την καλλιέργεια μιας ναυτικής παιδείας.
Ο χώρος δεν είναι στείρος, αλλά έντονα συγκινησιακός, αφού το κοινό που τον επισκέπτεται, είτε είναι ναυτικοί είτε όχι, έχει κάτι να μάθει και κάτι να θυμηθεί. Το νοιώθεις αυτό παρατηρώντας τους κατά τη διάρκεια της ξενάγησης και από τα γραφόμενά τους στο Βιβλίο Εντυπώσεων.
