Το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Γαβαλοχωρίου λειτουργεί στο χωριό Γαβαλοχώρι από το 1968 και εγκαινιάστηκε το Σεπτέμβριο του 1993. Στεγάζεται σε κτίριο που αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα τοπικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα. Ισόγειο με “οξιώστη”, εσωτερική αυλή, καμαρόσπιτο με βοηθητικούς χώρους, όροφο με οντά. Τμήμα του κτιρίου κατασκευάστηκε κατά την Ενετοκρατία, o δε όροφος έγινε κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας.
Η έκθεση των αντικειμένων γίνεται με επεξηγηματικά κείμενα, φωτογραφίες, σχέδια, μακέτες και εμπλουτίζεται κάθε χρόνο με νέα εκθέματα. Περιλαμβάνει 7 αίθουσες στις οποίες αναπτύσσονται οι ενότητες: Καμαρόσπιτο, Μετάξι, Κεραμικά, Κοπανέλι, Πετράδες-Λιθοξόοι, Εκκλησία Ξυλογλυπτική, αίθουσα Ιστορικού.
Από τα πιο αξιόλογα εκθέματα του μουσείου είναι:
- Το Καμαρόσπιτο, που είναι ακριβής αναπαράσταση Κρητικού καμαρόσπιτου με τον αργαλειό, την κουζίνα με τα παραδοσιακά σκεύη, το πατητήρι που γινότανε κρεββάτι και αποθηκευτικός χώρος, το καθιστικό, ο χώρος με τα βαρέλια και η χαρακτηριστική πολυθρόνα με το ένα μπράτσο. Το άλλο έπρεπε να είναι ελεύθερο για τα όπλα.
- Η Κρητική φορεσιά φτιαγμένη εξ’ ολοκλήρου από μετάξι της περιοχής.
- Το νυφικό που είναι φτιαγμένο ολόκληρο από κοπανέλι.
- Το ξυλόγλυπτο τέμπλο, από κυπαρρίσι, που παρουσιάζει την τριμερή διάρθρωση των μεταβυζαντινών τέμπλων.
- Τα όπλα και σπαθιά από τους μακροχρόνιους αγώνες των Κρητικών για ελευθερία, μικρό μέρος των ζωγραφικών πινάκων και ιστορικών λιθογραφιών, στις οποίες απεικονίζονται παραστατικά τα σημαντικότερα γεγονότα της Ελληνικής και Κρητικής ιστορίας. Νομίσματα Ρωμαϊκά, Βυζαντινά, Βενετσιάνικα, Τουρκικά, Κρητικής Πολιτείας και νόμισμα των Συρακουσών (405-345 π.Χ.). Επίσης μετάλλια Γαβαλοχωριανών, κερδισμένα στα πεδία μαχών.
