>Η ιδέα για την ίδρυση ενός θεματικού μουσείου σχετικού με τον ελληνικό εβραϊσμό γεννήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’70 στους κόλπους της ισραηλιτικής κοινότητας Αθηνών. Στην πρώτη του μορφή ιδρύθηκε το 1977 άτυπα ως ένα μικρό μουσείο με διάφορα αντικείμενα που είχαν διασωθεί από τον πόλεμο και προσφέρθηκαν από μέλη της εβραϊκής κοινότητας.
Σκοπός του ήταν να συλλέξει, να διατηρήσει, να ερευνήσει και να εκθέσει τα υλικά κατάλοιπα 2.300 χρόνων εβραϊκής ζωής στην Ελλάδα.Η συλλογή των εκθεμάτων του αποτελούνταν κυρίως από τεχνουργήματα, έγγραφα του 19ου και 20ού αιώνα, θρησκευτικά αντικείμενα και κοσμήματα που είχαν κατάσχει οι Βούλγαροι από τους Εβραίους της Θράκης το 1943 και τα οποία επιστράφηκαν στην ελληνική κυβέρνηση μετά την παραίτηση του Βούλγαρου βασιλιά. Με την πάροδο των ετών η συλλογή του μουσείου εμπλουτίστηκε σημαντικά χάρη στις προσπάθειες του τότε διευθυντή Ν. Σταυρουλάκη και με τη βοήθεια πολλών ιδιωτών.
Το 1984 η συλλογή μεταφέρθηκε σε νοικιασμένο κτίριο στην Πλατεία Συντάγματος. Το 1989 το Εβραϊκό Μουσείο απέκτησε και νομική υπόσταση ως νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου (Ν.Π.Ι.Δ.) διοικούμενο από επταμελές διοικητικό συμβούλιο.
Η διεύρυνση των δραστηριοτήτων του μουσείου και αυξανόμενος αριθμός εκθεμάτων δημιούργησαν την ανάγκη εξεύρεσης νέου χώρου. Το 1977 με τη βοήθεια του Υπουργείου Πολιτισμού, του Συλλόγου των Φίλων του Μουσείου και του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου το Εβραϊκό Μουσείο απέκτησε ιδιόκτητη στέγη με την αγορά ενός νεοκλασικού κτίσματος στην οδό Νίκης 39 στο κέντρο της Αθήνας και το οποίο ανακαινίστηκε για να στεγάσει τις συλλογές. Σε συνολικό χώρο 800 τ.μ. το Μουσείο φιλοξενεί εκτός από τις μόνιμες συλλογές του, περιοδικές εκθέσεις, εκθέσεις σύγχρονης τέχνης, χώρος βιντεοπροβολών, αίθουσα εκπαιδευτικών προγραμμάτων, βιβλιοθήκη, φωτογραφικό αρχείο και εργαστήριο, εργαστήριο συντήρησης και πωλητήριο.
Τα εκθέματα του μουσείου έχουν κατανεμηθεί σε θεματικές ενότητες όπως η ιστορία των ελληνόφωνων Ρωμανιωτών Εβραίων η παρουσία των οποίων στην Ελλάδα ανάγεται στον 3ο αι. π.Χ.-, η άφιξη των ισπανόφωνων Σεφαραδιτών Εβραίων κατά τον 15ο αιώνα, η καθημερινή ζωή των Ελλήνων Εβραίων κ.λπ.
Στο πρώτο επίπεδο του μουσείου στεγάζεται το αναστηλωμένο εσωτερικό της Παλιάς Ρωμανιώτικης Συναγωγής της Ισραηλιτικής Κοινότητας Πατρών, καθώς και δύο βιτρίνες με κεντημένα υφάσματα και αντικείμενα θρησκευτικού χαρακτήρα, όπως οι ξύλινες κυλινδρικές θήκες για τη φύλαξη της Τορά που ανήκουν στη ρωμανιώτικη ελληνόφωνη παράδοση.
Στο δεύτερο επίπεδο παρουσιάζονται εκθέματα με κεντρικό θέμα τον κύκλο των εβραϊκών εορτών και κυρίως το Σαμπάτ (Σάββατο), ημέρα αφιερωμένη στο Θεό.
Το τρίτο επίπεδο περιλαμβάνει ιστορικά ντοκουμέντα, επιγραφές και βιβλία που τεκμηριώνουν την ιστορική παρουσία των Εβραίων στην Ελλάδα από τον 3ο αιώνα π.Χ. μέχρι και το 19ο αιώνα. Στρατιωτικές στολές, παράσημα και φωτογραφίες φανερώνουν τη συμβολή των Ελλήνων Εβραίων στους αγώνες του έθνους.
Το επόμενο επίπεδο είναι αφιερωμένο στο “Ολοκαύτωμα”. Αντικείμενα και ρούχα κρατουμένων από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, φωτογραφίες, έγγραφα και μαρτυρίες ζωντανεύουν τα γεγονότα του αφανισμού των Ελλήνων Εβραίων την περίοδο της ναζιστικής Κατοχής.
Στη συνέχεια παρουσιάζονται στις παραδοσιακές ενδυμασίες από το 18ο μέχρι και τα μέσα του 20ού αιώνα. Νυφικά, κοσμήματα, πόρπες, παπούτσια, καθημερινά ρούχα, παιδικά ρούχα αποτυπώνουν το ρωμανιώτικο και σεφαραδίτικο τρόπο ενδυμασίας.
Το τελευταίο επίπεδο περιλαμβάνει αντικείμενα που συνδέονται με την καθημερινή ζωή των Εβραίων της Ελλάδας αλλά και με τους σημαντικούς σταθμούς της ζωής, όπως η περιτομή, η ενηλικίωση, ο γάμος και ο θάνατος.
Οι δραστηριότητές του επεκτείνονται στον τομέα της έρευνας και μελέτης του ελληνικού εβραϊσμού, σε συνεργασίες με ξένους επιστήμονες, και σε εκδόσεις, επιστημονικά συνέδρια κ.α.
Η πλούσια βιβλιοθήκη του και το φωτογραφικό αρχείο συνεισφέρουν στη μελέτη και διάσωση της εβραϊκής παράδοσης στην Ελλάδα.
Επίσης δραστηριοποιείται σε εκπαιδευτικά προγράμματα διαπολιτισμικού χαρακτήρα για παιδιά και νέους, ενώ επιμορφώνει και εκπαιδευτικούς μέσω σεμιναρίων που αφορούν τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος.
Το ελληνικό τμήμα του ICOM (International Council Of Museums – ICOM) απένειμε τον τίτλο «Τιμώμενο Μουσείο για το 2010» στο Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος, αναγνωρίζοντας με αυτό τον τρόπο το διαπολιτισμικό του έργο.
