>Η Δημοτική Πινακοθήκη Νίκαιας – Αγ. Ι. Ρέντη ιδρύθηκε τον Νοέμβριο του 2015. Με ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, τον Ιανουάριο της επόμενης χρονιάς η επίσημη ονομασία της πλαισιώθηκε από το όνομα του δημάρχου που την οραματίστηκε, του Ντίνου Κατσαφάνα.
Στεγάστηκε σε τρεις ορόφους ιδιόκτητου κτιρίου, οι οποίοι περιήλθαν στο Δήμο Νίκαιας – Αγ. Ι. Ρέντη με δωρεά. Οι χώροι, συνολικής επιφάνειας 500 τ.μ. περίπου, ανακαινίστηκαν και εξοπλίστηκαν προκειμένου να φιλοξενήσουν το μεγαλύτερο μέρος της δημοτικής εικαστικής συλλογής. Παράλληλα, ένα σύνολο έργων ελλήνων κυρίως, αλλά και ξένων καλλιτεχνών, με σπουδαιότερο ανάμεσά τους το χαρακτικό τρίπτυχο Λεπτομέρεια Εμφυλίου Πολέμου (Επιτάφιος) του Τάσσου (Αλεβίζου), εκτίθεται στην Αίθουσα Εκδηλώσεων του Δημαρχείου της πόλης.
Η συλλογή της Δημοτικής Πινακοθήκης Νίκαιας – Αγίου Ιωάννη Ρέντη θεμελιώθηκε το 1976 από δωρεές ελλήνων καλλιτεχνών που ανταποκρίθηκαν στην πρωτοβουλία του Ντίνου Κατσαφάνα, πρώτου δημάρχου της μεταπολίτευσης στη Νίκαια, με σκοπό την πολιτισμική ανάπτυξη της πόλης. Σημαντικοί ώριμοι καλλιτέχνες, καθώς και νεότεροι ζωγράφοι και χαράκτες, δώρισαν ελαιογραφίες, συνθέσεις σε ελαφρά ύλη και χαρακτικά, με αποτέλεσμα να συγκεντρωθεί ένας υπολογίσιμος αριθμός εικαστικών έργων στη νεοσύστατη δημοτική συλλογή.
Στην αρχική έκκληση της δημοτικής αρχής ανταποκρίθηκαν κυρίως καλλιτέχνες που είχαν προγενέστερη εμπειρία συλλογικής δραστηριότητας, μέσα από τη συμμετοχή τους σε εικαστικές ομάδες, και παράλληλα είχαν συχνά ενστερνιστεί μια κοινωνική αντίληψη για την τέχνη. Οι παλαιότεροι ανάμεσά τους, όπως ο Αγήνορας Αστεριάδης, ο Σπύρος Βασιλείου, ο Ηλίας Φέρτης, ο Δημήτρης Μεγαλίδης και ο Διαμαντής Διαμαντόπουλος, είχαν βιώσει τη γερμανική Κατοχή και είχαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο κρατήσει αντιστασιακή στάση, γεγονός που τους συνέδεε με τη δράση της Νίκαιας, της προσφυγικής Κοκκινιάς, την ίδια περίοδο. Αρκετοί από αυτούς, και κοντά τους ο Πολύκλειτος Ρέγκος, η Σελέστ Πολυχρονιάδη και ο Γιάννης Γαΐτης, είχαν υπάρξει μέλη μιας ή περισσότερων από τις σημαντικότερες παλαιές καλλιτεχνικές ομάδες, της Ομάδας Τέχνη (1930), των Ελεύθερων Καλλιτεχνών, της Στάθμης ή των Ακραίων. Από τους νεότερους σε ηλικία καλλιτέχνες ανταποκρίθηκαν, μεταξύ άλλων, στο δημοτικό κάλεσμα μέλη του Κέντρου Εικαστικών Τεχνών, της Ομάδας για την Επικοινωνία και την Εκπαίδευση στην Τέχνη, καθώς και καλλιτέχνες από τον κύκλο της ‘Ώρας’. Ο Παναγιώτης Γράββαλος, ο Λευτέρης Κανακάκις, ο Γιώργος Μήλιος, ο Σωτήρης Σόρογκας, η Κλεοπάτρα Δίγκα και ο Ασαντούρ Μπαχαριάν εντάσσονται στην κατηγορία αυτή.
Αξιόλογες σποραδικές δωρεές ακολούθησαν τα επόμενα χρόνια και συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Χάρη σε αυτές αποκτήθηκαν έργα των Ορέστη Κανέλλη, Λυκούργου Κογεβίνα, Ανδρέα Βουρλούμη και Γιάννη Παππά (ένα έγχρωμο σχέδιο), καθώς και ένας σημαντικός αριθμός σχεδίων και χαρακτικών, λευκωμάτων, πολυτελών εκδόσεων με πρωτότυπα χαρακτικά και βιβλίων νεοελληνικής χαρακτικής, δωρεά του ερευνητή και ιστορικού της νεοελληνικής χαρακτικής, συγγραφέα και εκδότη Νίκου Γρηγοράκη.
Τέλος, μια ουσιαστική διεύρυνση του αρχικού πυρήνα έγινε δυνατή το 2011, χάρη στη συνένωση των Δήμων Νίκαιας και Αγίου Ιωάννη Ρέντη. Στο εικαστικό απόθεμα της Δημοτικής Πινακοθήκης προστέθηκε το σύνολο έργων σύγχρονης τέχνης που διέθετε ο Δήμος Αγίου Ιωάννη Ρέντη, το οποίο ήταν καρπός της δραστήριας δημοτικής εικαστικής πολιτικής που προωθήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 2000, επί δημαρχίας Γιώργου Ιωακειμίδη. Η ενότητα αυτή ήρθε να συμπληρώσει οργανικά την επισκόπηση της πορείας της ελληνικής τέχνης μέχρι τις μέρες μας. Συγκροτείται από έργα των Ιάσονα Μολφέση, Παύλου (Διονυσόπουλου), Νίκου Κεσσανλή, Χρύσας Ρωμανού, Μιχάλη Κατζουράκη, Γιώργου Λαζόγκα, Θανάση Τότσικα, Εοζέν Αγκοπιάν και Νίκου Τρανού.
Ένα ξεχωριστό κεφάλαιο της δημοτικής εικαστικής συλλογής αποτελούν τα έργα χαρακτικής που προέρχονται από το Ανοιχτό Εργαστήριο Χαρακτικής του Δήμου Νίκαιας – Αγ. Ι. Ρέντη, το οποίο λειτουργεί σε συνεργασία με το Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας. Πρόκειται για έργα επαγγελματιών χαρακτών και ζωγράφων που έχουν υλοποιηθεί στο Ανοιχτό Εργαστήριο Χαρακτικής με τη διάθεση του απαραίτητου εξοπλισμού στους δημιουργούς. Τα έργα, μέρος ευρύτερων χαρακτικών ενοτήτων, παραχωρούνται ως ανταπόδοση από τους καλλιτέχνες προς τον Δήμο Νίκαιας – Αγ. Ι. Ρέντη. Επιλογές από την συνεχώς εμπλουτιζόμενη συλλογή σύγχρονης χαρακτικής δημιουργίας εκτίθενται στη Δημοτική Πινακοθήκη και ανανεώνονται περιοδικά
Η φυσιογνωμία της συλλογής
Η συλλογή της Δημοτικής Πινακοθήκης περιλαμβάνει έργα ζωγραφικής, σχέδια, χαρακτικά και κατασκευές που καλύπτουν την περίοδο από το μεσοπόλεμο έως σήμερα. Ένας σημαντικός αριθμός από αυτά έχει παραχθεί στις δεκαετίες του ΄60 και του ΄70, ενώ στο σύνολο των έργων κυριαρχούν οι αναπαραστατικές τάσεις.
Αίθουσα: Αναπαράσταση και μοντερνισμός
Κοινό γνώρισμα των έργων της κατηγορίας αυτής είναι η έλξη των καλλιτεχνών για την εικαστική αποτύπωση του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος. Η φύση, η ανθρώπινη μορφή, το προσφυγικό και το νεότερο αστικό τοπίο, καθώς και κρίσιμες στιγμές της ελληνικής ιστορίας συνιστούν τις θεματικές αφορμές, με τις οποίες θα έρθει σε επαφή ο θεατής.
Η καταγραφή της φυσικής αφετηρίας από τους ζωγράφους και χαράκτες της ενότητας φέρει με ποικίλους τρόπους και σε διαφορετική έκταση τη γόνιμη επίδραση του μοντερνισμού. Οι καλλιτέχνες αντλούν από την υπαιθριστική-ιμπρεσιονιστική παράδοση, τις κατακτήσεις των μεταϊμπρεσιονιστικών ρευμάτων, το μεσοπολεμικό ελληνοκεντρικό μοντερνισμό και τη μεταπολεμική φωβιστική ενδυνάμωση του χρώματος. Με την απομάκρυνση από τον ακαδημαϊκό ρεαλισμό, την εκφραστική αναγωγή του σχεδίου, τον εμπλουτισμό της χρωματικής κλίμακας, την προβολή του υλικού και της γραφής του καλλιτέχνη, τα έργα της ενότητας αυτής προτείνουν ένα πολύμορφο θέαμα του κόσμου που θεμελιώνεται σε στέρεες ζωγραφικές αξίες.
Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν η Άποψη της Ακρόπολης του Λυκούργου Κογεβίνα, τα χαρακτικά της Κατοχής του Σπύρου Βασιλείου και του Γιώργου Σικελιώτη, η Μάνα με παιδί του Διαμαντή Διαμαντόπουλου, το Απομεσήμερο στο δρόμο του Ιωάννη Γεωργιόπουλου, το Παιδί με πράσινο πουλόβερ του Ανδρέα Βουρλούμη, οι ακουαρέλες του Ορέστη Κανέλλη, το χαμηλόφωνο Τοπίο του Ασαντούρ Μπαχαριάν και ο Νεροχύτης του Σεραφείμ Μπάκουλη. Από την πλευρά των νικαιωτών καλλιτεχνών αξίζει να γίνει λόγος για τις ακουαρέλες και την ελαιογραφία του Γρηγόρη Τουφεξιάν με θέμα την προσφυγική Κοκκινιά, την ξυλογραφία με το νησιωτικό Τοπίο του Δημήτρη Τηνιακού και το Αγροτικό τοπίο του ίδιου, μεγάλου μεγέθους σύνθεση ζωγραφισμένη πάνω σε γυαλί.
Αίθουσα: Από την αφαίρεση στη σύγχρονη τέχνη
Τα έργα της ενότητας αυτής προσφέρουν μια επισκόπηση χαρακτηριστικών όψεων της ελληνικής τέχνης από το 1960 έως σήμερα. Καταγράφουν τη μετάβαση από την παραστατική στην αφηρημένη ζωγραφική, καθώς και τις μεγάλες ανατροπές που ακολούθησαν στον εικαστικό χώρο οδηγώντας στον επαναπροσδιορισμό της έννοιας της τέχνης.
Η αφαίρεση υπήρξε το πρώτο προωθημένο κίνημα της μεταπολεμικής περιόδου που διαδόθηκε στην Ελλάδα και αναδείχθηκε στις αρχές του ΄60 σε αιχμή της πρωτοποριακής τέχνης. Σε ιδεολογικό επίπεδο ταυτίστηκε με τον δυτικό κόσμο και τον εκσυγχρονισμό, γενικότερα, όμως, λειτούργησε για τους νέους καλλιτέχνες της εποχής ως μέσο αμφισβήτησης κατεστημένων αντιλήψεων. Η ανάπτυξή της είχε γόνιμο αντίκτυπο στην ελληνική τέχνη, καθώς συνέβαλε στο να εμπεδωθεί η εκφραστική αυτάρκεια του σχεδίου και του πλαστικού μέσου έναντι του περιγραφόμενου θέματος. Ανάλογη επίδραση άσκησε και σε παραστατικούς καλλιτέχνες, οι οποίοι, χωρίς να καταργήσουν το θέμα, περιόρισαν το περιγραφικό και αφηγηματικό στοιχείο. Μεταξύ των έργων της συλλογής, η Ελευθερία του Ηλία Φέρτη, οι Αγωνιστές του Γιώργου Βογιατζή και η Εικόνα Νο 1 του Δημήτρη Μπούτσικου είναι τέτοιες περιπτώσεις.
Είναι ενδιαφέρον ότι η αφαίρεση και η προχωρημένη αφαιρετικότητα εκπροσωπούνται στη Δημοτική Πινακοθήκη κυρίως από γυναίκες ζωγράφους. Με σημαντικότερο παράδειγμα το έργο Η θύελλα έρχεται της Γιάννας Περσάκη, σε ανάλογη κατεύθυνση κινούνται τα έργα των Σελέστ Πολυχρονιάδη, Μαρίας Σπέντζα και Μαργαρίτας Λογοθέτη-Τζεγιάννη. Αν συνυπολογίσει κανείς ότι οι σύγχρονοί τους άνδρες καλλιτέχνες που εκπροσωπούνται στη συλλογή εκφράζονται παραστατικά με τρόπους που ανάγονται στο πρώτο μισό του αιώνα, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι μέσω της υφολογικής επιλογής τους, και παρά το γεγονός ότι τα περισσότερα των έργων αυτών χρονολογούνται στη δεκαετία του ΄70, οι συγκεκριμένες ελληνίδες ζωγράφοι διατυπώνουν μέσω των δωρηθέντων έργων τους μια έμφυλη δήλωση καινοτομικής καλλιτεχνικής ταυτότητας.
Την ίδια περίοδο, οι βαθιές κοινωνικές, οικονομικές και τεχνολογικές αλλαγές που άλλαξαν τη μορφή του ανεπτυγμένου δυτικού κόσμου είχαν σημαντικό αντίκτυπο στο χώρο της τέχνης. Πολλοί νέοι καλλιτέχνες αναζήτησαν τα εκφραστικά τους μέσα στο σύγχρονο πολιτισμό. Τα βιομηχανικά αντικείμενα, τα νέα υλικά και η μηχανικά αναπαραγόμενη εικόνα έγιναν τα νέα εργαλεία τους. Εργαλεία που επιλέγονται πρώτιστα για τις νοηματικές συνδηλώσεις τους, τις πολλαπλές σημαίνουσες αναφορές τους στο μεταπολεμικό κοινωνικοοικονομικό και ιδεολογικό περιβάλλον. Τα έργα των Γιάννη Γαΐτη, Ιάσονα Μολφέση, Νίκου Κεσσανλή, Παύλου (Διονυσόπουλου) και Χρύσας Ρωμανού αποτυπώνουν αυτό τον καλλιτεχνικό προσανατολισμό.
Δίπλα στις μεγάλες αυτές τομές η ζωγραφική καταθέτει τον δικό της δημιουργικό λόγο. Άλλοτε ρεαλιστική και άλλοτε αφαιρετική, συνδιαλέγεται με το παρόν με ανανεωμένη παραστατικότητα και αφήγηση και νέους μορφοπλαστικούς τρόπους. Οι Νέοι του Γιώργου Βακιρτζή, η Καρέκλα-Καπέλο του Λευτέρη Κανακάκι, το Σακάκι του Σωτήρη Σόρογκα, τα Μέθανα της Στέλλας Ανδρουλιδάκη και οι πολύ πιο πρόσφατες συνθέσεις του Γιώργου Λαζόγκα, της Ντίνας Μπαλονά και της Ρενάτα Μένις δείχνουν το ανεξάντλητο της ζωγραφικής γραφής.
Η περιήγηση του επισκέπτη ολοκληρώνεται με οπτικά και νοητικά ερεθίσματα που βασίζονται στη χρήση της τεχνολογίας, με τη μορφή που παίρνει στα έργα των Μιχάλη Κατζουράκη, Θανάση Τότσικα και Νίκου Τρανού. Οι ποικίλοι εκφραστικοί τρόποι της σημερινής καλλιτεχνικής παραγωγής αναδεικνύουν μια διευρυμένη αντίληψη για το ρόλο της τέχνης, απευθύνοντας την ίδια στιγμή προς το θεατή προβληματισμούς που γεννά ο σύγχρονος κόσμος.
Εκπαιδευτικά προγράμματα:
Στη Δημοτική Πινακοθήκη Νίκαιας – Αγ. Ι. Ρέντη ΄Ντίνος Κατσαφάνας΄ εκπονούνται και υλοποιούνται εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολικές ομάδες, με αφετηρία τόσο τα έργα της μόνιμης συλλογής, όσο και την εκάστοτε περιοδική έκθεση που φιλοξενεί ο χώρος. Τα προγράμματα απευθύνονται σε μαθητές του Δημοτικού (Γ΄ – ΣΤ΄ τάξη), του Γυμνασίου και του Λυκείου.
Εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά πραγματοποιούνται την πρώτη Κυριακή του μήνα, καθώς και στη διάρκεια των σχολικών αργιών των Χριστουγέννων και του Πάσχα. Απευθύνονται σε παιδιά 6 έως 12 ετών και η συμμετοχή είναι ελεύθερη.
Ανοιχτά μαθήματα ιστορίας της τέχνης απευθύνονται σε κάθε ενδιαφερόμενο για τις εικαστικές τέχνες. Αναδεικνύουν όψεις της δυτικής τέχνης από την Αναγέννηση μέχρι τις σύγχρονες εικαστικές αναζητήσεις και της νεοελληνικής τέχνης από τον 18ο αιώνα έως σήμερα. Οι παρουσιάσεις συνοδεύονται από ψηφιακή προβολή, σχολιασμό πηγών, βιβλιογραφική ενημέρωση και συνοπτικές σημειώσεις
Στη Δημοτική Πινακοθήκη Νίκαιας φιλοξενούνται επίσης περιοδικές εκθέσεις καλλιτεχνών.
